وجود چاپارخانه و کاروانسرا در تاریخ و پیشینه ایران سرآمد بودن کشورمان را در ساخت راه‌ها و تاسیسات بین‌راهی تایید می‌کند. در عصر امروز با پیشرفت در صنعت خودرو‌سازی و حمل و نقل و همچنین توسعه حمل و نقل جاده‌ای، اهمیت ساخت مجتمع‌های خدماتی و رفاهی بین‌راهی بسیار افزایش پیدا کرده است. مجتمع‌های خدماتی، رفاهی و گردشگری بین‌راهی سازه‌هایی هستند که خدماتی مانند سوئیت، رستوران، فروشگاه و جایگاه‌های سوخت و… را به گردشگران و مسافران در راه‌های طولانی و جاده‌ها و سفر‌ها ارائه می‌دهند.
مجتمع‌های خدماتی و رفاهی بین‌راهی در گذشته
نیاز انسان به سرپناه امن در سفر از گذشته مورد توجه ایرانیان باستان بوده است. ساختمان‌ها و بناهای زیادی از گذشته در بین راه‌ها دیده می‌شود که اغلب آنها به دلیل معماری زیبا مورد توجه قرار گرفته‌اند.
اولین تاسیسات و سازه‌های بین‌راهی به دوران هخامنشیان و تاسیس چاپارخانه‌ها برمی‌گردد. چاپارخانه‌ها مجتمع‌های خدماتی بودند که با هدف سرویس‌دهی به پیک‌های حکومتی و تعویض اسب برای آنها و همچنین ارائه خدمات به این پیک‌ها ساخته و به وجود آمدند. هردوت تاریخ‌نگار یونانی از ساختمان‌هایی میان سارد و شوش یاد می‌کند که در دوران هخامنشیان بنا شده‌اند.
در دوران صفویه، دورانی که نقش بسیار زیادی در تاریخ ساخت مجتمع‌های بین راهی دارد که در آن زمان با نام کاروانسرا شناخته می‌شدند این کاروانسراها تاسیس شدند. به طوری که از نام عصر طلایی ساخت کاروانسراها برای این دوران یاد می‌کنند، پادشاهان این دوران به موقعیت بسیار خوب ایران برای تجارت و گردشگری پی‌بردند و تعداد بسیار زیادی کاروانسرا در این دوران تاسیس شده و شروع به خدمات‌دهی کردند. شاه عباس صفوی اهتمام ویژه‌ای به تاسیس راه‌ها و جاده‌ها و خدمات بین‌راهی به خرج داد که حتی بر پایه نسخه خطی‌ای که در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است، نام حدود چهل کاروانسرا که به دست شاه عباس و بستگان و جانشینان او بنا شده‌اند یاد شده است.
مجتمع‌های خدماتی بین‌راهی در دوران معاصر
با گذشت زمان و ورود مدرنیته به ایران مکان‌های جدید و متفاوتی برپایه ورود خودروها و پیشرفت حمل و نقل جاده‌ای ساخته شدند؛ مکان‌های جدیدی از جمله بوستان‌ها، پارک ها، ساختمان‌های مدرن اداری و فضاهای عمومی جدید تاسیس شدند. نیاز به تاسیس مجتمع‌های خدماتی و رفاهی بین‌راهی در این دوران مورد توجه قرار گرفت که سبب شد تا این مجتمع‌های رفاهی در مقیاس کوچک با هدف قرار دادن رستوران و مکان‌های سرویس‌دهی به خودروها تاسیس شوند.
در حال حاضر نیز هرروز شاهد ارائه خدمات جدیدتر و متفاوت‌تری از این مجتمع‌ها هستیم. با وجود فروشگاه، رستوران، جایگاه‌های سوخت‌گیری و همچنین وجود نمازخانه و مساجد در این مجتمع‌ها، نه تنها گردشگری و سفر برای مسافران لذت‌بخش‌تر و راحت‌تر شده بلکه باعث به وجود آمدن مشاغل بیشتری در حوزه‌های متفاوت شده است.
معماری و مکان‌یابی مجتمع‌های بین‌راهی
ساخت یک محیط سرویس‌دهی که نیازهای متفاوت قشر‌های متفاوت جامعه را پوشش داده و خواسته تمام آنها را برطرف کند، احتیاج به برنامه‌ریزی و اندازه‌گیری‌های قوی دارد. افراد متفاوت نیازهای متفاوتی از لحاظ حضور در یک مجتمع خدماتی بین‌راهی دارند برای مثال نه‌تنها باید قابلیت سرویس‌دهی به رانندگان وسایل نقلیه سنگین و سبک و گردشگران را در نظر داشت بلکه از طرفی دیگر باید از نظر ایجاد اشتغال و معرفی محصولات و مکان‌های زیبای روستاهای اطراف و همچنین حفظ محیط‌زیست و سازماندهی حاشیه جاده‌ها و توجه به توریسم و جنبه‌های اقتصادی آشنایی داشته و این موارد هم بررسی شوند.
همانطور که گفته شد برای ساخت یک مجتمع رفاهی آیتم‌های متفاوت و زیادی وجود دارند که در قسمت بعد به توضیح بعضی از این موارد پرداخته‌ایم:
معیار زیست‌محیطی
برای ساخت مجتمع‌های خدماتی باید توجه داشت که حداقل آسیب به محیط‌زیست وارد شود. باید به حریم رودخانه‌ها توجه شده و برای ساخت این تاسیسات محیط‌زیست قربانی نشود.
معیار اقتصادی
با توجه به هزینه‌هایی نظیر هزینه‌های آب و برق و هزینه‌های ساخت مجتمع‌های خدماتی باید در ساخت این مجتمع‌ها فاصله از مجتمع‌های قبلی و بعدی، شناخت موقعیت جاده از لحاظ ترافیکی و حجم رفت وآمد را در نظر داشت چون هر کدام از این موارد می‌توانند نحوه خدمات‌دهی را دچار خطا کرده یا حتی مسافر، گردشگر یا راننده را از توقف در این مجتمع بازدارند و این تصمیم‌ها تاثیر منفی برمعیاراقتصادی ساخت مجتمع های بین‌راهی خواهند داشت.
معیار فرهنگی و اجتماعی
ساخت مجتمع‌های بین‌راهی خود به تنهایی دلیلی برای گردشگری شده و باعث افزایش اشتغال محلی و سطح رفاه مردم شده است.
معیار بصری
وجود تابلوهای راهنما با فاصله مناسب از مجتمع و همچنین وجود تابلوهای راهنما در داخل مکان مجتمع کمک شایانی به جذب بیشتر گردشگر و مردم می‌کنند.
هدف ساخت مجتمع‌های خدماتی و رفاهی بین‌راهی
اهمیت رونق صنعت گردشگری و جذب و افزایش گردشگر و همچنین رونق اقتصادی که از این حوزه به وجود می‌آید ما را برآن می‌دارد که پیشرفت در این حوزه را در نظر داشته باشیم، که یکی از راه‌حل‌های پیشرفت در این حوزه توجه به ساخت و مکان‌یابی صحیح مجتمع‌های خدماتی و رفاهی بین‌راهی است، که با توجه به همکاری دولت و مردم محلی و همچنین آشنایی با حوزه حمل و نقل جاده‌ای و استانداردهای آن می‌توانیم موقعیت بسیار خوبی برای جذب گردشگر و صنعت گردشگری کشور به وجود بیاوریم.
این مجتمع‌های بین‌راهی نه تنها در حوزه گردشگری بسیار مفید هستند بلکه اهداف نام برده شده در قسمت بعد را نیز دنبال می‌کنند.
- کاهش میزان تصادفات جاده‌ای خطرناک.
- دسترسی سریع و راحت به خدمات در جاده‌ها.
- فراهم کردن آسایش برای رانندگان با ارائه خدمات مناسب در زمان احتیاج.
- کاهش ترافیک‌های متراکم و پردردسر در جاده‌ها.
- ایجاد اشتغال برای مردم محلی.
- شناخت و آگاهی دادن به مردم درباره‌ی روستاها و مکان‌های دیدی اطراف مجتمع‌های رفاهی.
- جذب گردشگر و درآمد حاصل از حوزه گردشگری.
- بالا رفتن تمرکز رانندگان با استراحت و آسایش در مسیر.
- تقویت جاذبه‌های تفریحی و گردشگری در کشور.
- ارائه اطلاعات جاده‌ای به مسافران.
- جلوگیری از پراکندگی مکان‌های خدماتی در مسیرها.
خدمات موجود در مجتمع‌های خدماتی رفاهی بین‌راهی
مجتمع‌های خدماتی رفاهی ارائه هرگونه خدمات موردنیاز رانندگان و مسافران را برعهده دارند که از مهم ترین این خدمات می‌توان از این موارد نام برد:
- دسترسی به جایگاه‌های سوخت
- دسترسی به سرویس بهداشتی
- دسترسی به تعمیرگاه، رستوران و فروشگاه مواد غذایی و سوغاتی‌ها
- وجود خدمات تفریحی و خدمات اقامتی و پارکینگ
نتیجه‌گیری
در این مقاله در ابتدا با بررسی پیشینه مجتمع‌های خدماتی رفاهی بین‌راهی به فواید و اهداف ساخت این مجتمع‌ها در گذشته و وظایف آنها پرداختیم، و در ادامه همین موارد را در دوران معاصر به صورت گسترده‌تر توضیح دادیم و به این نتیجه رسیدیم که از دیرباز ایرانیان به دنبال ساخت سرپناهی ایمن دربین مسیرها و راه‌های طولانی خود بوده‌اند و با گذشت زمان و پیشرفت حمل و نقل جاده‌ای این نیاز به صورت شدیدتر حس شده و مورد بررسی قرار گرفته است.
بدون دیدگاه